Leerlingen zien meer door denkhoeden

Door Annemarie Looijenga, kleuterjuf en onderzoeker aan de TU Delft 

Wat is observeren?

Observeren is een bezigheid, waarbij men veel, eerder onopgemerkte, zaken gewaar kan worden.

Voor observeren is het nodig dat er innerlijk afstand wordt genomen van dat WAT wordt geobserveerd. Normaal is een mens daar niet mee bezig, omdat het natuurlijk is alles vanuit jezelf te zien, vanuit je eigen ogen en eigen lichaam terwijl je bezig bent met andere dingen. Om je heen gebeurt er van alles. Je neemt waar wat je opvalt. De rest blijft onderbelicht. Door bewust een focus aan te brengen richt je je eigen aandacht. Je wordt geestelijk actief.

Passiviteit is overal

Tegenwoordig is men minder geoefend in geestelijk actief worden dan een vele jaren geleden. Alles komt vanzelf naar je toe door internet of TV, daarvoor hoef je geen initiatief te nemen.

Ook lessen op school vereisen over het algemeen een passieve ontvangende houding (hoewel de juf of meester vraagt om een actieve luisterhouding…)

Geestelijk actief worden is echter niet de bedoeling.

De gevolgen kunnen groot zijn, bijvoorbeeld:

• Kinderen vervelen zich en weten niet hoe ze die verveling kunnen doorbreken;
• Kinderen zijn niet gemotiveerd voor leren;
• Ze zijn onverschillig;
• Ze zijn passief,
• kunnen moeilijk samenwerken,
• hun leefwereld staat los van de leeromgeving.

Er is een oplossing

Een Europees onderzoek “Creative Little Scientists” heeft als uitkomst dat 21^e eeuwse vaardigheden gewoon ouderwetse vaardigheden in een nieuw jasje zijn.

100 jaar geleden al bedachten John Dewey, Maria Montessori, Peter Petersen in Jena, Célestin Freinet en Rudolf Steiner al dat zelfsturing nodig is om als lid van de samenleving te leren functioneren.

Een manier om denkvaardigheden oefenen is filosofie, maar ook ontwerpen, problemen oplossen, debatteren en maak-onderwijs zijn goede manieren.

Met een denkhoed zie je meer

Een voorbeeld van denkvaardigheden oefenen door observatie heb ik pas in mijn klas uitgeprobeerd. Ik had bedacht dat ik de kinderen méér kon laten waarnemen door hen te laten kijken met een denkhoed op. De Bono heeft deze denkhoeden bedacht. Er zijn er zes:

• Met de witte hoed denk je aan een blanco blad papier en verwoord je zonder oordeel wat je waarneemt van het íets.
• Met een gele hoed op denk en spreek je over de voordelen en waarden van het ‘iets’.
• Met de zwarte hoed denk en spreek je over de nadelen en risico’s van het ‘iets’.
• Met een rode hoed op denk en spreek je over het gevoel dat je ervaart bij het ‘iets’; blij, boos, verdrietig of bang.
• Met de groene hoed denk je aan groei en probeer je een creatief idee over het ‘iets’ te bedenken.
• Met de blauwe hoed op denk en spreek je als een dirigent over het ‘iets’. Je zorgt voor overzicht en balans in de verschillende instrumenten in het orkest. Dit is de hoed van de gespreksleider, meestal de leerkracht.

Als onderwerp nam ik een knuffel. Door de hoeden vonden de kinderen het makkelijker om iets te vertellen over hun knuffel. Op de kleuterleeftijd zijn kinderen daar nog niet erg handig in. Ze missen kennis over “HOE doe je dat, vertellen?” en “WAAR let je op, als je wilt vertellen?”

Door het vertellen gingen de kinderen gingen steeds meer verschillende dingen zien. Vooral met de witte hoed op ontdekten ze veel details, die ze normaal niet zouden opmerken.

Ze ontdekten ook, dat door een hoed op te zetten, zij een soort rol aannamen. Bijvoorbeeld de rol van de zwartkijker of de creatieveling. Door zo’n rol te spelen ontdekten ze andere perspectieven om naar de werkelijkheid te kijken. Dit kan leerlingen helpen om problemen in de klas op te lossen. Bijvoorbeeld een werkstuk van een kind is mislukt of gaat kapot. Wat is de zonnige (gele) kant daarvan? Is het heel erg? Wat waren de slechte kanten van het werkstuk? Nu kun je het nog een keer, en veel beter, maken

Deze denkhoeden kun je gebruiken om het observeren te oefenen, maar ook gebruiken om complexe zaken van verschillende kanten te belichten.

Heb je zin om met de denkhoeden in je klas te werken? Download dan het lesboekje. In deze les kijken de kinderen naar hun knuffel, maar je kunt gerust het stappenplan ook inzetten om naar iets anders te kijken.