Aardbeving in Groningen en de kunst van het vragen stellen

Zo juist bekeek ik een uitzending van schooltv-weekjournaal over de aardbevingen in Groningen. Dakpannen vallen, glazen trillen en in sommige huizen ontstaan scheuren als gevolg van de gaswinning. Dit roept bij iedereen en zeker bij kinderen vragen op. In de uitzending komen veel kinderen aan het woord. Ik vind het geweldig om te merken hoe ouders en leerkrachten kinderen stimuleren om vragen te stellen en om op onderzoek uit te gaan.

Dat staat in schril contrast met hoe het vroeger er aan toe ging. Na de vondst van de gasvoorraden in de jaren zestig, besloot de politiek dat heel Nederland gas moest gaan gebruiken. Er vond een enorme ombouwoperatie plaats van elektrische fornuizen naar gasfornuizen. In die tijd vond men het maar lastig als er vragen werden gesteld aan de monteurs die de kooktoestellen aanpasten. Er werd zelfs een reclame campagne gevoerd met leuzen als “Stel geen ONNODIGE vragen aan de FITTER’ om huisvrouwen en kinderen de mond te snoeren! (Oldenziel e.a. 2001). Zelf iets doen was er ook niet bij: “De fitter zorgt zelf voor het af- en aankoppelen van gastoestellen. DOE DIT DUS NIET ZELF’.

Gelukkig is het nu anders. Steeds meer leerkrachten beseffen dat vragen stellen een kunst is die de deur naar kennis en inzicht opent. Daarbij gaat het om enerzijds op de juiste manier vragen stellen aan leerlingen en anderzijds om leerlingen uit te dagen om hun eigen vragen te stellen. Een recent door het Wetenschapsknooppunt Leiden ontwikkeld lespakket ‘Het menselijk brein’ laat zien hoe op basisscholen op een hoog niveau met vragen kan worden omgaan. De schrijvers:

• Hebben basisschoolleerlingen uitgenodigd om vragen over hersenen te stellen;
• Gebruiken de Taxonomie van Bloom en stellen vragen op verschillende denkniveau’s.

Wat willen basisschoolleerlingen weten over de hersenen? Hieronder een aantal van hun vragen:

• Hoe groeit en leert je brein?
• Hoe kun je onthouden?
• Hoe word je verliefd?
• Wat is het nut van slapen?
• Wat is hoogbegaafdheid?
• Kunnen dieren ook intelligent zijn?
• Waarom denken en leren mensen verschillend?

Deze vragen zijn gebruikt om het lespakket te schrijven!

De schrijvers zijn ook geïnspireerd door de taxonomie van Bloom. Volgens Bloom komt een optimaal leerproces op gang door vragen op een verschillende niveau’s te stellen. Zowel lagere orde als hogere orde vragen zijn nodig. De lagere orde vragen doen een beroep doen op onthouden, begrijpen en (deels) toepassen. De hogere orde vragen zijn die vragen waarbij voor het antwoord de vaardigheden analyseren, evalueren of creëren nodig zijn. Deze vragen stimuleren om verder en kritischer na te denken, ontlokken discussie, prikkelen om op zoek te gaan naar informatie en stimuleren het probleemoplossend vermogen.

 

De tabel hieronder geeft voor elk type vraag een voorbeeld uit lespakket “Het menselijk brein”.

Soort vraag	Functie	Voorbeeld over hersenen
6. Creëren	Nieuwe ideeën, producten op gezichtspunten genereren	Maak en geef een presentatie voor je klasgenoten, waarin je uitlegt hoe zij slimmer kunnen leren en dingen beter kunnen onthouden. Verzin ook eigen oplossingen en presenteer die.
5. Evalueren	Motiveren of rechtvaardigen van een besluit of een gebeurtenis	Op school wordt geen aandacht besteed aan spoorzoeken. Wat heeft dit tot gevolg? Is dit een probleem?
4. Analyseren	Informatie in stukken opdelen om de verbanden te onderzoeken	Welk gebied in je hersenen is betrokken bij de volgende ziektes, gebreken:1. Het lukt iemand helemaal niet met zijn wijsvinger het puntje van zijn neus te raken, met zijn ogen dicht. 2. Iemand kan vormen en geluiden niet meer herkennen.
3. Toepassen	Informatie in een andere context gebruiken	Mensen (en ook dieren) hebben een biologische klok van 24 uur. De biologische klok zorgt er voor dat we dingen met een bepaalde regelmaat doen. Kun jij voorbeelden van andere biologische klokken in de natuur noemen?
2. Begrijpen	Ideeën of concepten uitleggen	Wat is eigenlijk het werk van klieren?
1.   Onthouden	Informatie herinneren	Hoeveel keer per nacht heb je ongeveer een REM slaap?

Wat mij verder opviel is dat de complexiteit van het onderwerp bewaard is gebleven. Hoewel wetenschappelijk onderzoek naar de hersenen veel kennis heeft opgeleverd, weten we heel veel ook nog niet. In het lespakket worden bijvoorbeeld drie verschillende theorieën naast elkaar behandeld. Zo ontdekken leerlingen dat wetenschap nooit af is en er altijd vragen zijn die nog niet uitgezocht zijn.

Zin om vaker hogere orde vragen te stellen in je klas? Zelf heb ik een training van een middag gevolgd bij Joyce Vriezen van het Wetenschapsknooppunt Leiden over het stellen van vragen met behulp van de Bloom taxonomie. De oefeningen vond ik leuk en leerzaam en de theorie krijg je en passant mee.

De lespakketten van het Wetenschapsknooppunt Leiden zijn ook zonder training te gebruiken. Ze zijn speciaal geschreven voor hoogbegaafde leerlingen, maar ik denk dat ze breder bruikbaar zijn. Bijvoorbeeld als voorbereidingsmateriaal voor de leerkracht of door er delen uit te gebruiken. Het lespakket “Het menselijk brein” is kosteloos te verkrijgen bij het Wetenschapsknooppunt Leiden: wetenschapsknooppunt@iclon.leidenuniv.nl

Referenties

Oldenziel R. e.a. 2001. Het huishouden tussen droom en werkelijkheid; Oorlogseconomie in vredestijd, 1945-1963. In: JW Schot, HW Lintsen, A Rop. AA Albert de la Bruhèze, Techniek in Nederland in de twintigste eeuw. Deel vijf: Huishouden/Medische Techniek. Stichting Historie der Techniek, Walburg Pers.
Lespakket Het menselijk brein, Science+ project groep 7-8, 2012. Wetenschapsknooppunt Leiden.